Jedną z ciekawych koncepcji zdrowia jest koncepcja salutogenezy (salus – szczęście, zdrowie i geneza – powstanie), której autorem jest Aaron Antonovsky (1923-1994). Aaron Antonovsky, tuż po II wojnie światowej, przyglądał się losom osób, które przeżyły obozy koncentracyjne i zauważył interesujące zjawisko. Część z osób,
pomimo odzyskania wolności, pozostała zniechęcona do życia i zgorzkniała, nie umiała odzyskać woli życia. Nierzadko osoby te zapadały na choroby i umierały kilka lat po wyzwoleniu. Inni, pomimo podobnych doświadczeń, zachowali optymizm i pogodę ducha. Pomimo odniesionego uszczerbku na zdrowiu, niejednokrotnie wiedli potem jeszcze długie i szczęśliwe życie. Antonovsky doszedł do wniosku, że różnice,
które zwróciły jego uwagę wynikają z czynników wewnętrznych.
Poszukując odpowiedzi na pytanie, co decyduje o tym, że jedne osoby zachowują zdrowie i długie życie, inne zaś stosunkowo łatwiej zapadają na choroby i żyją krócej, Antonovsky sformułował swoją koncepcję salutogenezy.
Podstawowe założenia koncepcji:
• Zdrowie i choroba nie wykluczają się, tworzą kontinuum
• Niezależnie od punktu, w którym jesteśmy, zawsze możemy przesunąć się w kierunku zdrowia
• Stres jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na zdrowie
• Na odczuwany stres ma wpływ sytuacja i dostrzegane możliwości poradzenia sobie z nią
• Zasoby – wszystkie środki chroniące przed stresem i pomagające w radzeniu sobie z nim
a) Zasoby osobiste (dobry stan zdrowia, siła witalna, energia życiowa, sprawność intelektualna, wiedza, kompetencje społeczne, dobra samoocena, optymizm, status materialny)
b) Zasoby środowiskowe (wsparcie emocjonalne, informacyjne, materialne)
Czynniki chroniące:
• Poczucie wpływu na swoją sytuację, poczucie kontroli
a) Zewnętrzne/wewnętrzne poczucie kontroli
• Poczucie koherencji – globalna, złożona orientacja człowieka wyrażająca stopień przekonania o tym, że
a) Docierające bodźce są zrozumiałe, przewidywalne
b) Dostępne są zasoby pozwalające sprostać wymaganiom stawianym przez bodźce
c) Wymagania te są warte zaangażowania i działania
Poczucie koherencji, podstawowa koncepcji salutogenezy, ma trzy składowe:
* Zrozumiałość – poznawczy aspekt – rzeczywistość wydaje się możliwa do zrozumienia i opracowania. Poczucie zrozumiałości to sposób, w jaki spostrzegamy bodźce pochodzące ze świata zewnętrznego i wewnętrznego. Lepiej, gdy są jasne, spójne, uporządkowane i przewidywalne.
* Sterowalność – komponent instrumentalny – poczucie dysponowania zasobami do radzenia sobie z wymaganiami. Jest to inaczej poczucie zaradności.
* Sensowność – komponent emocjonalno-motywacyjny – poczucie istnienia takich obszarów i dziedzin życia, w które warto zaangażować się emocjonalnie. Poczucie sensowności sprawia, że odbieramy wyzwania stawiane przez życie jako warte wysiłku, zaangażowania i mające sens. Antonovsky właśnie na ten element poczucia koherencji kładzie szczególny nacisk i podkreśla, że bez niego pozostałe składniki nie miałyby trwałego charakteru.
Podsumowując, warto rozwijać poczucie koherencji, ponieważ osoba z wysokim poczuciem koherencji z większym prawdopodobieństwem poradzi sobie ze stresem. Będzie wierzyła, że posiadane przez nią zasoby są w tej sytuacji wartościowe i efektywne. W sposób bardziej skuteczny poradzi sobie z emocjami i ich kontrolą. Będzie też dbała o swoje zdrowie.
Tekst opracowała: Magdalena Sofulak-Skibińska
Literatura:
I. Heszen, H. Sęk „Psychologia zdrowia”, Wydawnictwo PWN, Warszawa, 2008
J. M. Brzeziński, L. Cierpiałkowska (red.) „Zdrowie i choroba”, GWP, Gdańsk, 2008
N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński „Osobowość, stres a zdrowie”, Difin, Warszawa, 2008
